Για πρώτη φορά άκουσα την έκφραση «αμερικανικός τρόπος ζωής» αμέσως μετά τον πόλεμο, όταν τα δύο αντίπαλα κοινωνικά συστήματα αγωνίζονταν να καταστούν ελκυστικά. Τώρα, ύστερα από μισόν αιώνα ζούμε την παγκόσμια διάπλωση του αμερικανικού τρόπου ζωής. Αυτός δεν είναι θεωρία, αλλά πράξη. Γι’ αυτό, στην εποχή μας, ανεξάρτητα από τις θεωρητικές, θρησκευτικές ή όποιες άλλες πεποιθήσεις έχει ο καθένας, στην πράξη όλοι τους ακολουθούν τον american way of life. Είναι ο πλέον ελκυστικός. Έκανε τους ανατολικογερμανούς να χυθούν ποταμηδόν προς τη Δύση και να παρασύρουν σε συντρίμμια το περίφημο τείχος που χώριζε τους δύο «τρόπους ζωής». Η ιστορία εδικαίωσε τη φιλελεύθερη πολυκομματική δημοκρατία και την ελεύθερη αγορά. Και εδικαίωσε τον τρόπο ζωής, που δεν χρειάζεται την ιστορία. Στη μαρξιστική Ανατολή υπήρξε παροξυσμός της ιστορικής συνείδησης. Ο οποίος κορυφωνότανε στο εσχατολογικό όραμα της αταξικής κοινωνίας. Αντίθετα, στη φιλελεύθερη Δύση η ιστορική συνείδηση έχανε βάρος για χάρη της εμπειρικής καθημερινότητας. Γι’ αυτό στο τέλος κυριάρχησε η χώρα που δεν διέθετε ιστορία, οι Η.Π.Α. Χώρα μεταναστών, άφησε ο καθένας το ιστορικό του βάθος εντεύθεν του ωκεανού, γεγονός που τούς έδωσε μία κοινή ταυτότητα, την ανιστορική. Ο αμερικανικός τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται κυρίως από αυτήν την ανιστορικότητα. Η οποία συνδυάζεται αποτελεσματικά με την τεχνολογία. Έτσι, οι λοιποί λαοί της υφηλίου, στο βαθμό που απορροφούν την τεχνολογία, αποβάλλουν την ιστορική τους ιδιοπροσωπία. Και στο τέλος καταντούν όλοι μετανάστες στη χώρα τους.
Κανένας δεν υποχρεώνεται να συμμορφωθεί προς τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Όμως ολοένα και περισσότεροι τον ακολουθούν. Προξενεί εντύπωση η αμερικανοποίηση της νεολαίας, σε όλο τον κόσμο. Το ιστορικό παρελθόν ως διάσταση της συνειδήσεως, απορρίπτεται με ανακούφιση. Έτσι φτάνουμε στη ρηχότητα των συνειδήσεων και στον αφανισμό του πνευματικού βάθους. Γεγονός που το ζούμε στην καθημερινή μας ζωή. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος κατάντησε τόσο εφήμερος.
Όταν λέγω ιστορία δεν εννοώ την ιστοριογνωσία. Εννοώ τη συνείδηση της συνέχειας μέσα σε μια πνευματική παράδοση. Την οποία δεν διέθεταν οι Η.Π.Α. , εκ κατασκευής. Βλέπει λ.χ. το πάθος των ανθρώπων του Ο’ Νήλ να προκύπτει από τον πόνο της τελευταίας γενεάς. Ενώ το πάθος των ανθρώπων του Ίψεν είναι η κατάληξη των τελευταίων ευρωπαϊκών αιώνων. Του δε Στρίντμπεργκ των τελευταίων χιλιετιών! Αυτός ο αφανισμός του βιωμένου ιστορικού χρόνου αποτελεί πολυσήμαντο περιστατικό των ημερών μας και θα έχει επιπτώσεις στη μοίρα του πολιτισμού μας. Τουλάχιστο για τους διακεκριμένους ιστορικούς λαούς είναι σκέτος όλεθρος. Ο σύγχρονος Ελληνισμός ζει αυτόν τον όλεθρο. Θα σημειώσω μόνο την εισαγωγή των μεθόδων «μάρκετινγκ» στην πολιτική. Θα επιμείνω όμως σε ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, για να μη γενικολογώ. Μέχρι πρότινος ήταν αδιανόητο να διακοπεί η προβολή από την τηλεόραση μιας ταινίας για να παρεμβληθούν διαφημίσεις. Τώρα γίνεται ακόμη και από τα κρατικά κανάλια, στα οποία καταβάλλουμε συνδρομή! Η βάναυση διακοπή της ταινίας (ακόμη και της μουσικής!) για την προβολή μωρών και ανοίκειων διαφημιστικών σφηνών σημαίνει το εξής: Παγίδευση του θεατή, συνεπώς προσβολή της προσωπικότητάς του. Αδιαφορία για τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του θεατή και του προβαλλόμενου έργου. Άρα, θραύση της συνέχειας, που συνιστά ιστορία, και εγκαθίδρυση μιας κατακερματισμένης και επιφανειακής διαδοχής επεισοδίων. Εισβολή του οικονομικού πνεύματος στο αισθητικό, και διάλυση του τελευταίου. Όλα αυτά και άλλα ανάλογα διαμορφώνουν τον νέο τύπο ανθρώπου, τον χωρίς κοινοτική και προσωπική ιστορία.
Η ραγδαία εξάπλωση αυτού του τρόπου ζωής μαρτυρεί την αδυναμία αντιστάσεως των ιστορικών πολιτιστικών μορφωμάτων. Τα οποία φαίνεται πως έχουν εξαντλήσει την δυναμική τους. Πεθαίνουν και οι τελευταίοι θεοί. Μέσα σε αυτή τη χαρωπή ελευθερία και την ηδονική ευημερία διακυβεύονται τα πολυτιμότερα δεδομένα της υπάρξεως, όπως τα κομίζουν οι πνευματικές παραδόσεις, οι οποίες πνέουν τα λοίσθια. Θα ακολουθήσουν γενεές οι οποίες δεν θα γνωρίζουν τί συνέβη στην ιστορία του ανθρώπου, ίσως μόνον εγκυκλοπαιδικώς, δηλαδή ως νεκρές μορφές. Είναι ωσάν να επιστρέφουμε στην εποχή του λίθου, μόνο που στη θέση του λίθου θα έχουμε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ψυχικώς θα βρισκόμαστε στην ανιστορική αρχή. Είναι και αυτό ένα τέλος της ιστορίας. Με τον θάνατο των ιδεολογιών, που συνέβη στα τελευταία χρόνια, δεν σημαίνει πως θα επιστρέψουμε στις εσωτερικώς βιωμένες πνευματικές παραδόσεις, που τις είχαν υποκαταστήσει οι ιδεολογίες. Αντίθετα προχωρούμε προς την ψυχική και ιδεολογική έρημο του τεχνολογικού τρόπου ζωής. Ύστερα από τόσους τύπους ανθρώπου που ανέδειξε η ιστορία, στο τέλος επικρατεί ένας, ο homo economicus, στην αμερικανική του εκδοχή, ο χωρίς ιστορία. Βέβαια επικρατεί επειδή έδωσε την καλύτερη απάντηση στις προκλήσεις του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος. Κάθε πολιτισμός όμως αφήνει αναπάντητα ορισμένα άλλα ερωτήματα. Και αυτά είναι που στο τέλος θα καταστρέψουν και αυτόν.
Η Καθημερινή, 18/05/1991 και στο βιβλίο του ιδίου: «Δοκίμια Ιδεών», εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1993.
Κανένας δεν υποχρεώνεται να συμμορφωθεί προς τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Όμως ολοένα και περισσότεροι τον ακολουθούν. Προξενεί εντύπωση η αμερικανοποίηση της νεολαίας, σε όλο τον κόσμο. Το ιστορικό παρελθόν ως διάσταση της συνειδήσεως, απορρίπτεται με ανακούφιση. Έτσι φτάνουμε στη ρηχότητα των συνειδήσεων και στον αφανισμό του πνευματικού βάθους. Γεγονός που το ζούμε στην καθημερινή μας ζωή. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος κατάντησε τόσο εφήμερος.
Όταν λέγω ιστορία δεν εννοώ την ιστοριογνωσία. Εννοώ τη συνείδηση της συνέχειας μέσα σε μια πνευματική παράδοση. Την οποία δεν διέθεταν οι Η.Π.Α. , εκ κατασκευής. Βλέπει λ.χ. το πάθος των ανθρώπων του Ο’ Νήλ να προκύπτει από τον πόνο της τελευταίας γενεάς. Ενώ το πάθος των ανθρώπων του Ίψεν είναι η κατάληξη των τελευταίων ευρωπαϊκών αιώνων. Του δε Στρίντμπεργκ των τελευταίων χιλιετιών! Αυτός ο αφανισμός του βιωμένου ιστορικού χρόνου αποτελεί πολυσήμαντο περιστατικό των ημερών μας και θα έχει επιπτώσεις στη μοίρα του πολιτισμού μας. Τουλάχιστο για τους διακεκριμένους ιστορικούς λαούς είναι σκέτος όλεθρος. Ο σύγχρονος Ελληνισμός ζει αυτόν τον όλεθρο. Θα σημειώσω μόνο την εισαγωγή των μεθόδων «μάρκετινγκ» στην πολιτική. Θα επιμείνω όμως σε ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, για να μη γενικολογώ. Μέχρι πρότινος ήταν αδιανόητο να διακοπεί η προβολή από την τηλεόραση μιας ταινίας για να παρεμβληθούν διαφημίσεις. Τώρα γίνεται ακόμη και από τα κρατικά κανάλια, στα οποία καταβάλλουμε συνδρομή! Η βάναυση διακοπή της ταινίας (ακόμη και της μουσικής!) για την προβολή μωρών και ανοίκειων διαφημιστικών σφηνών σημαίνει το εξής: Παγίδευση του θεατή, συνεπώς προσβολή της προσωπικότητάς του. Αδιαφορία για τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του θεατή και του προβαλλόμενου έργου. Άρα, θραύση της συνέχειας, που συνιστά ιστορία, και εγκαθίδρυση μιας κατακερματισμένης και επιφανειακής διαδοχής επεισοδίων. Εισβολή του οικονομικού πνεύματος στο αισθητικό, και διάλυση του τελευταίου. Όλα αυτά και άλλα ανάλογα διαμορφώνουν τον νέο τύπο ανθρώπου, τον χωρίς κοινοτική και προσωπική ιστορία.
Η ραγδαία εξάπλωση αυτού του τρόπου ζωής μαρτυρεί την αδυναμία αντιστάσεως των ιστορικών πολιτιστικών μορφωμάτων. Τα οποία φαίνεται πως έχουν εξαντλήσει την δυναμική τους. Πεθαίνουν και οι τελευταίοι θεοί. Μέσα σε αυτή τη χαρωπή ελευθερία και την ηδονική ευημερία διακυβεύονται τα πολυτιμότερα δεδομένα της υπάρξεως, όπως τα κομίζουν οι πνευματικές παραδόσεις, οι οποίες πνέουν τα λοίσθια. Θα ακολουθήσουν γενεές οι οποίες δεν θα γνωρίζουν τί συνέβη στην ιστορία του ανθρώπου, ίσως μόνον εγκυκλοπαιδικώς, δηλαδή ως νεκρές μορφές. Είναι ωσάν να επιστρέφουμε στην εποχή του λίθου, μόνο που στη θέση του λίθου θα έχουμε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ψυχικώς θα βρισκόμαστε στην ανιστορική αρχή. Είναι και αυτό ένα τέλος της ιστορίας. Με τον θάνατο των ιδεολογιών, που συνέβη στα τελευταία χρόνια, δεν σημαίνει πως θα επιστρέψουμε στις εσωτερικώς βιωμένες πνευματικές παραδόσεις, που τις είχαν υποκαταστήσει οι ιδεολογίες. Αντίθετα προχωρούμε προς την ψυχική και ιδεολογική έρημο του τεχνολογικού τρόπου ζωής. Ύστερα από τόσους τύπους ανθρώπου που ανέδειξε η ιστορία, στο τέλος επικρατεί ένας, ο homo economicus, στην αμερικανική του εκδοχή, ο χωρίς ιστορία. Βέβαια επικρατεί επειδή έδωσε την καλύτερη απάντηση στις προκλήσεις του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος. Κάθε πολιτισμός όμως αφήνει αναπάντητα ορισμένα άλλα ερωτήματα. Και αυτά είναι που στο τέλος θα καταστρέψουν και αυτόν.
Η Καθημερινή, 18/05/1991 και στο βιβλίο του ιδίου: «Δοκίμια Ιδεών», εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1993.
1 σχόλιο:
Δεν έχω προσωπική εμπειρία με την έννοια να πάω να ζήσω στην Αμερική και να σας πω αυτά που έχω να πω. Παρ` όλα αυτά με την γενικότερη έννοια, έχω μια προσωπική συσχέτιση με την Αμερική. Είναι που αδερφός μου σπουδάζει εκεί, είναι που έχω διαβάσει αρκετά Τσόμσκι, είναι που το όνομα της χώρας αυτής το ακούμε σχεδόν καθημερινά…
Η Αμερική προσέφερε μια υποτιθέμενη λύση στους μετανάστες και στους φτωχούς (λέμε για μετά τον αφανισμό των γηγενών). Ήταν το American dream. Το ψεύτικο όμως για πολλούς dream.
Τώρα τι γίνεται. Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή η Αμερική (ως έννοια πλέον και όχι ως χώρα) χαρακτηρίζεται από μερικές έννοιες. Δεν θα σταθώ σε πολύ ουσιώδεις έννοιες (έλλειψη κοινωνικού κράτους κτλ). Έχουν συζητηθεί και έχουν αναλυθεί αρκετά από πολλούς και από διάφορες οπτικές γωνίες. Θα σταθώ σε κάτι το οποίο μου έκανε εντύπωση.
Και μου έκανε εντύπωση το εξής: στην Αμερική λέει σε μαθαίνουν να σου αρέσει να δουλεύεις σε εξαντλητικά οράρια. Σε μαθαίνουν το μόνο πράγμα που να μπορείς να κάνεις με ευχαρίστηση να είναι το να δουλεύεις από το πρωί μέχρι το βράδυ.
Μου φάνηκε τρομαχτικό κάτι τέτοιο. Η αλήθεια είναι ότι δεν το πίστεψα αρχικά. Αλλά βλέποντας και μαθαίνοντας από μέσα, από βιβλία, από γνωστούς βλέπω ότι κάτι τέτοιο αρχίζει να επαληθεύεται.
Ένας από τους στόχους μου είναι να πάω στην Αμερική για σπουδές. Ελπίζω τότε από κοντά να καταλάβω το πώς κινούνται τα πράγματα και ανάλογα να πράξω…
* το άρθρο που επιλέγεις Theo θίγει αρκετά πράγματα. Ελπίζω να βρώ χρόνο να σχολιάσω μερικά...
Δημοσίευση σχολίου