Χρήστος Μαλεβίτσης - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

Με αφορμή την πρόσφατη ανάμνηση των γενεθλίων (18 Δεκεμβρίου 1927) του αείμνηστου Χρήστου Μαλεβίτση, που έλαβε χώρα στο Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν και στο θέατρο Πολιτεία, θα επιχειρηθεί με τις γραμμές, που ακολουθούν, μία σύντομη αναφορά στο έργο και τη σκέψη του.

Μία απλή περίληψη και μόνο των πολυάριθμων μελετών, δοκιμίων, εισαγωγών και σχολίων του στις μεταφράσεις μεγάλων μορφών του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, που επιχείρησε, θα γέμιζε ένα πολυσέλιδο σύγγραμμα. Εδώ μόνο μία σύντομη αναφορά σε όψεις αυτής της πολυσχιδούς σκέψης μπορεί να επιχειρηθή, και αυτή μάλιστα με τον φόβο της αδικίας απέναντι στη σημασία και το νόημα των παρατηρήσεων του.

Ο Χρήστος Μαλεβίτσης ήταν πάνω από όλα ένας φιλόσοφος. Φιλόσοφος όμως ξένος προς τον συνηθισμένο τύπο φιλοσόφου, που μας προσφέρουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή τα ακαδημαϊκά πρότυπα. Οι σκοποί του και η διακονία του στην νεοελληνική φιλοσοφική σκέψη υπερβαίνουν τα ακαδημαϊκά αναγνωρισμένα όρια και εκτινάσσουν τον ρόλο του φιλοσόφου στο όριο μιας εθνικής (όχι κρατικής και πολιτικο-συμφεροντολογικής) πολιτικής διαπαιδαγώγησης του εκκολαπτόμενου νεοέλληνα στοχαστή. Στην Εισαγωγή του στο περισπούδαστο έργο του Μποχένσκι (1) αποκαλύπτει το ανατρεπτικό του έργο:

«Δέκα χρόνια πριν, στα 1965, από το βιβλίο μου Προοπτικές είχα προτείνει την ίδρυση κρατικού οργανισμού μεταφράσεων για να αρθεί η πνευματική απομόνωση της χώρας μας από τον λοιπό κόσμο. Είχα όμως και την επίγνωση πως στην Ελλάδα, αν έγινε κάτι σημαντικό, μόνο η ατομική πρωτοβουλία το έκαμε, ιδίως στον πνευματικό τομέα. Για τον λόγο τούτο, ταυτόχρονος με την πρότασή μου υποσχέθηκα στον εαυτό μου να δώσω στο ελληνικό κοινό δέκα εκλεκτά βιβλία του συγχρόνου φιλοσοφικού στοχασμού. Ήδη το παρόν είναι το έκτο. Εκατό άτομα αν έδιναν ανάλογη υπόσχεση, θα υποκαθιστούσαν πλήρως τον κρατικό οργανισμό μεταφράσεων που δεν έγινε ούτε θα γίνει ποτέ» (2).

Το παραπάνω κομμάτι της γραφής του Μαλεβίτση είναι ενδεικτικό της πρόνοιας, οξύνοιας, αλλά και αποφασιστικότητας του. Αλλά ο Μαλεβίτσης δεν ήταν μόνο παιδαγωγός εκκολαπτόμενων στοχαστών, ήταν και ο ίδιος στοχαστής ανυπέρβλητης αξίας. Το οξύ πνεύμα του βρίσκεται στο στοιχείο του με τις μεταφυσικές και οντολογικές αναλύσεις που τόσο πολύ αγαπούσε. Είναι περισπούδαστη η ανάλυση που προσέφερε για παράδειγμα στο τρίπτυχο των σχέσεων Θρησκεία - Φιλοσοφία - Επιστήμη. Ειδικά στην φιλοσοφία, ακολουθώντας τον γνωστό δρόμο του Σωκράτη, που με παράδοξα, γνωσιοθεωρητικά και οντολογικά διλήμματα έφερνε τον συζητητή του στην αναγνώριση των πραγματικών προβλημάτων, ο Μαλεβίτσης θα καταπλήξει τον αναγνώστη του με οντολογικά σκάνδαλα.

Ως παράδειγμα μπορούμε να φέρουμε τα δύο σκάνδαλα του αεί φιλοσοφείν και αεί φιλοσοφούντος (3). Καμμιά φιλοσοφία ή φιλοσόφημα, ως δημιούργημα ενός φιλοσόφου ή συλλογικά μιας σχολής φιλοσοφίας, δεν μπορεί να κατοχυρώσει το φως της αλήθειας του πραγματικά Όντος. Η φιλοσοφία ως αγιασμός πνεύματος δεν μπορεί να μονοπωλήσει, στηριγμένη στις δυνάμεις της ατομικής ή συλλογικής συνειδήσεως, το αιώνιο φως του Όντως Όντος. Η ατομική συνείδηση δεν είναι τίποτε άλλο από το «φαεινό αλωνάκι», που δέχεται μερικό από αυτό το φως και ανάλογα με την οξύνοιά του γίνεται μια βουνοκορφή με το δικό της ορίζοντα και τις ενοράσεις της. Έτσι η φιλοσοφία γίνεται ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της επιστήμης με την έμφασή της στην εξωτερική αλήθεια και της θρησκείας, ως επίγνωσης και πλήρους συνειδητοποίησης του Ηρακλείτειου αποφθέγματος: «Ανθρώπων σοφότατος προς Θεόν πίθηκος φανείται» (4).

Λόγω στενότητος χώρου, ας περιοριστούμε σε αυτά τα λίγα. Πιστεύω όμως ότι και με αυτά τα λίγα είναι φανερή η αξία του έργου και του στοχασμού του Χρήστου Μαλεβίτση, μιας μεγάλης πράγματι μορφής στον νεοελληνικό πολιτισμό.

Φεβρουάριος 1998

1. Ι. Μ. Μποχένσκι, Ιστορία της Σύγχρονης Ευρωπαϊκής Φιλοσοφίας, Εισαγωγή, Μετάφραση, Σχόλια από τον Χ. Μαλεβίτση, εκδ. Δωδώνη 1985.
2. Μποχένσκι, σελ. 24.
3. Πρβλ. Μποχένσκι, σελ. 16-21, Μ. Χάϊντεγκερ, Εισαγωγή στη Μεταφυσική. Εισαγωγή, Μετάφραση, Σχόλια από τον Χ. Μαλεβίτση, εκδ. Δωδώνη 1973, σελ. 255.
4. Diels B, 83. Πλάτων, Ιππίας Μείζων, 289 Β. Πρβλ. Μποχένσκι σελ. 21-24. Επίσης, Χρήστου Μαλεβίτση, Φιλοσοφία και Θρησκεία, εκδ. Παρουσία, 1995, ειδικά σελ. 193-221.